Opis
Autorka wyjątkowo ciekawie i w prosty sposób opisuje ewolucję organizmów na tle historii Ziemi. Wyjaśnia procesy oraz mechanizmy geologiczne i biologiczne, które doprowadziły do ukształtowania się współczesnych grup bakterii, grzybów, roślin, zwierząt i człowieka.
Ta książka traktuje o tym, jak i dlaczego organizmy się zmieniają. W jaki sposób znaleźliśmy się na świecie właśnie tacy, jacy jesteśmy, i co się stało z organizmami, które nie dożyły naszych czasów. Wśród gatunków wypełniających Ziemię pojawił się jeden szczególnie osobliwy, który myśli, mówi, nadaje nazwy innym gatunkom [ze Wstępu].
Pozycja przeznaczona jest dla uczniów gimnazjów i liceów oraz studentów, nauczycieli przyrody i wszystkich osób interesujących się historią życia na naszej planecie. Całość wzbogacają liczne ilustracje i obszerny słowniczek użytych w tekście terminów.
Powstała książka popularnonaukowa na temat ewolucji napisana właściwie dla każdego zainteresowanego czytelnika, a nawet dla tych, którzy mimo że «ewolucji» nie rozumieją, wypowiadają się o niej krytycznie [z recenzji prof. dr. hab. Krzysztofa Łastowskiego]
Marta Wrzosek – doktor, wykładowca na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się ewolucją i ekologią grzybów. Od lat prowadzi działalność popularyzatorską z zakresu biologii: wykłady, wystawy, udział w audycjach radiowych i telewizyjnych, liczne artykuły i współautorstwo książki popularnonaukowej oraz podręcznika dla liceum, tłumaczenie książek i artykułów popularnonaukowych.
Spis treści
Część pierwsza: O mechanizmach ewolucji
- Ewolucja niejedno ma imię
- Co ewoluuje w przyrodzie ożywionej?
- Jak jest zapisana instrukcja o życiu?
- Jak są odczytywane instrukcje o życiu?
- Jak przesłać informację dalej?
- Samolubne geny
- Błąd błędowi nierówny, czyli o mutacjach
- Dlaczego dobrze jest mieć dwoje rodziców?
- Ewolucja w starym akwarium
- Od gatunku do gatunku
- Noga albo oko, czyli jak mała różnica w DNA przemienia zwierzę w potwora
- Gdy ciocia ma wąsy, czyli o wpływie środowiska
- Dlaczego jesteśmy tak bardzo różni?
- Ewolucja, ekologia, etologia – czy łączy je tylko litera E?
- Ewolucja i systematyka
Część druga: O ewolucji Ziemi
- Co było na początku?
- Narodziny Ziemi
- Dzieciństwo Ziemi
- Jądrowy organizm jednokomórkowy – przykład udanej współpracy
- Prekambryjskie wynalazki
- Kambryjski wybuch ewolucji zwierząt
- Jałowa Ziemia
- Rośliny szturmują lądy
- Kłopoty paleobotaników
- Pęd ku światłu
- Dewońskie zwierzęta
- Przechadzka po karbońskiej puszczy
- Wielkie przedwiośnie
- O strasznych jaszczurach
- Ile jest prawdy w historii o Arce Noego, czyli wielkie katastrofy
- Rewolucja w świecie roślin
- Nowy świat
- Co czyni wyspy tak odmiennymi i pociągającymi?
- Jak dostać się do owadzich smakołyków, czyli o wynalazczości natury
- Intymny świat kwiatów i owadów
- Czerwona królowa, czyli wyścig zbrojeń
- Czy słoń jest doskonalszy od mamuta?
- Smoki, wampiry, syreny…
Część trzecia: O ewolucji człowieka
- Czy pochodzimy od małpy?
- Kiedy człowiek stanął na nogi?
- Neandertalczyk – brat czy małpolud?
- Czy będziemy wyglądać jak ufoludki? Próba utopijnej wizji
- Zjawiska natury kontra zjawiska nadprzyrodzone
- O naturze ludzkiej
- Po nas choćby potop?
Dodatek
– Dzieje Ziemi
– Drzewo życia
– Słowniczek
CZĘŚĆ PIERWSZA
O mechanizmach ewolucji
Ewolucja niejedno ma imię
Co oznacza słowo „ewolucja”? Ewolucja to w najszerszym sensie ciąg przemian jednych bytów w inne — przemian cząsteczek w inne cząsteczki, komórek w inne komórki, organizmów w inne organizmy, przekształcanie organów ciała, a nawet zastępowanie jednych zwyczajów lub mód innymi.
Ewolucja różni się od rewolucji tym, że zmiany nie zachodzą gwałtownie i nie dochodzi do wywrócenia starego porządku. Przeobrażenia następują stopniowo, a ich skutki można dostrzec dopiero po pewnym czasie. Rewolucja natomiast niszczy to, co istnieje, i na gruzach buduje całkiem nową rzeczywistość.
Rewolucja przemysłowa, zapoczątkowana wynalazkiem maszyny parowej, w krótkim czasie zmieniła rozległe podmiejskie ugory w tereny fabryk i robotniczych osiedli. Rewolucja październikowa 1917 roku pozbawiła życia i majątku jednych, by inni mogli tworzyć nowe zasady społeczne.
Ewolucja nie niszczy, lecz wymienia pewne elementy całości. Konstrukcja roweru nigdy nie uległa rewolucyjnej zmianie, choć rower sprzed wieku wyglądał inaczej — był prostszy, mniej wygodny i wolniejszy. Zmiany konstrukcyjne upowszechniają się z czasem: dziś niemal każdy rower ma przerzutkę, podczas gdy pięćdziesiąt lat temu była rzadkością.
To przykłady rewolucji i ewolucji, których motorem jest człowiek. Istnieje jednak i taka ewolucja, której człowiek jedynie się przygląda i próbuje ją zrozumieć.
Powstanie kosmosu, czyli kosmogeneza, oraz dalszy jego rozwój i przemiany tłumaczy kosmologia. Choć procesy, które wpłynęły na kształt wszechświata, należą do zamierzchłej przeszłości, astrofizycy wiedzą o nich dużo. Miliardy lat temu kosmos wyglądał inaczej — miał inne rozmiary i gęstość. Nasz wszechświat starzeje się, zmienia i ewoluuje.
Podobnie ewolucję można obserwować w świecie żywym. Wystarczy przyjrzeć się kijankom w stawie — jak ze skrzeku powstają małe, ogoniaste larwy, które po kilku tygodniach zyskują nogi, a ogon zanika. Taką ewolucję, którą organizm przechodzi w czasie życia, nazywamy ontogenezą.
Ale jest też inna ewolucja. Dawno temu nie było żab na świecie. Płazy powstały z maleńkich wodnych organizmów w wyniku przemian trwających miliony lat. Drogę, jaką przeszły całe pokolenia organizmów, aby stać się tym, czym są, nazywamy filogenezą.
Ontogenezę można obserwować bezpośrednio, bo toczy się na naszych oczach. Filogenezę śledzi się pośrednio — dzięki badaniu skamieniałości i porównywaniu organizmów współczesnych z wymarłymi.
W XIX wieku zauważono, że rozwój zarodka przypomina rozwój gatunku. Haeckel ujął to w tzw. „prawie biogenetycznym”, według którego rozwój zarodkowy jest skróconym powtórzeniem historii ewolucyjnej gatunku. Dziś jednak unika się wyciągania z tego podobieństwa zbyt daleko idących wniosków.
Jak to się dzieje, że zmieniamy się w trakcie życia osobniczego, a całe populacje ulegają zmianom w czasie? Nad tym pytaniem pracują naukowcy — ewolucjoniści, biolodzy molekularni, paleontolodzy i matematycy.
Paleontolodzy odkopują skamieniałości, filogenetycy badają cząsteczki chemiczne zachowane w kościach i porównują je z materiałem genetycznym współczesnych organizmów, a inni badacze tworzą modele matematyczne i komputerowe, opisujące procesy ewolucyjne.
Zebrane dowody wskazują, że świat ewoluuje — jedne gatunki z czasem zastępowane są przez inne, podobne, ale już nie takie same. Większość uczonych zgadza się, że świat istot żywych podlega ewolucji, choć różnią się co do reguł, według których proces ten przebiega. Poglądy naukowców również ewoluują.
Co ewoluuje w przyrodzie ożywionej?
Wyobraźmy sobie, że budujemy zamek z klocków LEGO według dołączonej instrukcji. Udało się. A teraz zniszczmy go i spróbujmy odbudować bez instrukcji. Czy wyjdzie taki sam? Nie — bo nie zapamiętaliśmy wszystkich szczegółów.
Jeśli chcemy być precyzyjni, potrzebujemy instrukcji, która mówi, co z czym połączyć. Jeśli nowy, zmieniony model nam się podoba i chcemy komuś przekazać jego plan, musimy uaktualnić starą instrukcję. Najlepiej utrwalić ją na piśmie — z czytelnymi znakami i w zrozumiałym języku.
Podobnie działa świat żywy. Każdy organizm składa się z komórek. W każdej komórce znajduje się jądro komórkowe, a w nim DNA — kwas deoksyrybonukleinowy, czyli swoista instrukcja budowy organizmu.
DNA to ogromna cząsteczka – list do potomności, zapisany wspólnym dla wszystkich organizmów językiem składającym się z czterech liter. Każda komórka zawiera pełną instrukcję organizmu, a zapis DNA mówi jej, gdzie się znajduje, jaki organ ma tworzyć i kiedy ma się podzielić.
Instrukcja DNA jest wiernie przepisywana przed każdym podziałem komórki i sprawdzana pod kątem błędów, choć czasem zdarzają się zmiany – mutacje. Gdyby nie mutacje i rozmnażanie płciowe, wszystkie organizmy byłyby identyczne, a ewolucja nie mogłaby zachodzić.
Dzięki drobnym, ale trwałym zmianom w DNA ewoluują całe linie rodowe, populacje i gatunki — zbiory populacji, które z czasem stają się coraz bardziej różnorodne.
Wydawnictwo Sorus,
DM Sorus sp. z o.o.,
Bóżnicza 15/6,
60-643 Poznań,
Poland,
sorus@sorus.pl,
tel. +48 61 653 01 43
Opinie
Nie ma jeszcze żadnych recenzji